Antički Kipar od perioda neolitskog
naselja Khirokitija do Afrodite i Adonisa

Putujemo i posećujemo:

• Arheološki muzej u Nikoziji
• Praistorijski grad Amathus
• Afrodita i Adonis na Kipru.

Arheološki muzej u Nikoziji - Boravkom na Kipru, pružila nam se mogućnost da osim ranohrišćanskih svetih mesta, posetimo i na svojstven način doživimo antičku istoriju i da se upoznamo o životu ljudi koji su živeli u tom periodu. U antičko vreme ovde je bio centar Mediteranske civilizacije. U muzeju je izložena drevna istorija Kipra iz neolitskog perioda koja se odnosi na naselje Choirokoitia koje datira iz perioda od 7.000 godina - 5.000 godina pre Hrista, i naselje Kalavassos-Tenta koje datira iz perioda oko 8.000 godina pre Hrista i napušteno je oko 5.000 godina pre Hrista. Iz ovog perioda nema mnogo istorijskih činjenica i postoje više verzija te pradavne istorije. U Arheološkom muzeju u Nikoziji primetili smo mnoge kamene kipove i glinene figurice koja su označavala prva božanstva prvih ljudi iz tog perioda. Tako na primer, oko 3.000 godina pre Hrista, razvio se kult ženske plodnosti. Figurice od vapnenca, pikrolita i gline koje možete videti na donjim slikama pronađene su u Choirokoitia i Kalavassos i predstavljaju žene rodilje. U to vreme kult ženske plodnosti je cvetao, jer bio je to period u kojem se štitilo rađanje, što je bilo vrlo važno u malobrojnim ljudskim zajednicama u vreme kada je smrtnost dojenčadi bila vrlo visoka.

Međutim, kako smo se dalje kretali kroz muzej došli smo do bolje dokumentovane istorije Kipra koja počinje u 12. veku pre Hrista iz kojeg potiče kip rogatog boga, kao i iz 8. veka pre Hrista za period boginje Afrodite i Apolona.

Praistorijski grad Amathus - nas je iznenadio svojom arhitekturom koja je sačuvana sve do danas. To je antički grad i jedan od drevnih gradova Kipra sve do oko 300. g. pr. Hrista. Grad se nalazi na južnoj obali oko 40 km zapadno od Larnake i oko 10 km istočno od Limasola. Njegovo drevno kultno svetilište bilo je posvećeno boginji Afroditi. Praistorija Amathusa preživela je u legendama i mitovima, ali i u arheologiji koja je otkrila ljudsku aktivnost od najranijeg željeznog doba. Osnivač grada Amathusa bio je Kinir, koji je grad nazvao po svojoj majci Amathous. Starogrčka legenda govori da je grad Amathus naselio jedan od Heraklovih sinova. Iz ljubavne veze između kralja Kinire, osnivača grada Amathus i njegove ćerke Mire rođen je Adonis. U literaturi se spominje da je otac bio nevin, i da je postojala neprirodna strast ćerke prema ocu. Posle počinjenog greha, nesrećna kraljeva ćerka je, po Afroditinoj milosti, pretvorena u drvo Smirnu, iz kojeg je, posle deset meseci, rođen Adonis. Predanje prikazuje Adonisa kao divnog mladića, predanog lovu, a Afrodita ga je čuvala i predskazala da će ga u lovu snaći nesreća. Jednog dana, ljubomorni bog Apolon, koji je želeo da se osveti Afroditi, poslao je na Adonisa divljeg vepra, koji je smrtno ranio Afroditijinog miljenika. Iz Adonisove krvi nikle su ruže, koje su do tog vremena bile bele, a tada su dobile crvenu boju. Posle Adonisove smrti, Afrodita je sišla u podzemni svet i izmolila od Persefone da Adonis provodi jesen i zimu u carstvu mrtvih, a ostali deo godine u njenom društvu (1).

Turistička organizacija Kipra izradila je rutu kojom je označila tri osnovne lokacije koje čine "Aphrodite's Cultural Route". Jedan od njih je Kouklija - ovde se nalazi Afroditijina stena koja označava mesto u moru gde se po legendi rodila Afrodita. Druga lokacije je grad Amathous i treća lokacije je Kition (Larnaka). Obišli smo sve tri lokacije kako bi stekli osnovno iskustvo o važnosti antičkog perioda za Kipar, a to je period u kojem su bila poštovana drugačija božanstva.

Afrodita na Kipru - Afrodita je iz mitske literature boginja ljubavi, lepote i zadovoljstva. Prema jednom predanju, ona je Zeusova ćerka, a prema mlađem, rođena je iz morske pene na Kipru. Njen dolazak obradovao je sve bogove i svaki od njih želeo je da se njome oženi. O njenim ljubavima poznata su brojna predanja. Volela je i smrtnike, posebno Adonisa. Po legendi zbog Afrodite je počeo i poznati Trojanski rat. Naime legenda kaže da je Zeus naredio Hermesu da tri boginje odvede na planinu Idu, kako bi trojanski princ Paris presudio koja je od njih najlepša. Boginja Hera je Parisu - obećala vlast, Atena - ratnu slavu i mudrost, a Afrodita – najlepšu ženu, Menelajevu suprugu Helenu. On je dao jabuku Afroditi i ta njegova odluka značila je da je presudio da je Afrodita najlepša, Afrodita mu je dala obećanu Helenu i to je naljutilo grke i počeo je Trojanski rat. Da bi zaštitila Parisa, Afrodita se tokom celog rata borila na strani Trojanaca i u svim sukobima brinula o svom miljeniku. Posle poraza Trojanaca, Afrodita je uspela da sačuva trojansku kraljevsku lozu i to tako da je omogućila Anhisu, Eneji i Askaniju da pobegnu iz Troje i nađu novu zemlju. Od 8. veka stare ere Afrodita gubi većinu svog značaja i postaje grčka boginja lepote i ljubavi.

Uz obilazak nepreglednih plaža koje su pretežno peskovite, odlučili smo da posetimo mesto gde se po predanju i legendi rodila Afrodita. Došli smo do Aphrodit's Rock iz koje se po mitskoj legendi ona rodila iz morske pene. Kada smo došli na morsku obalu, primetili smo da je ovo čudesno mesto zbog jakih talasa, zaista ispunjeno morskom penom. Ušli smo u vodu, među jake talase kojima smo se teško suprostavili.

Jednog od narednih dana smo posetili Afroditijino kupatilo. To je jedno od zanimljivih istorijskih lokacija. Da bi stigli do tamo, krenuli smo džipovima u nacionalni park Akamas sve do njegovog središta i od tamo pešice sve do srca guste šume koje je izgledalo poput prašume. Tu se nalazi jezero omeđeno drvećem niz koje se lagano spuštaju kapljice vode u jezero koje je prema mitskoj legendi bilo Afroditijino kupatilo.

Sveukupno mogu da zaključim da smo doživeli iskustvo višemilenijumske antičke istorije koje opisuje Afroditijino prisustvo u mitskim vremenima i našli odgovor na pitanje: kakvim raskošnim životom su živela drevna mitska bića. Osetili smo onaj Kipar koji datira od ranog neolita, oko 8.000 pre Hrista, pa sve do ranog brončanog doba. Muzejski primerci iz neolitskog naselja Khirokitija (Choirokoitia) ostavili su na nas trag više-milenijumske ere kojima se ipak nismo mnogo posvetili, jer nismo mogli da saznamo više od neznatkog, malog traga ove drevne istorije. Novija otkrića, uključujući nekoliko lokacija u blizini Amathus, otkrivaju da je ostrvo Kipar bilo kontinuirano naseljeno najmanje od 9.000 godina pre Hrista. Ovo je bilo dovoljno za nas, i u stariju istoriju sveta nismo se upuštali.

(1) Dragoslav Srejović – Aleksandrina Cermanović-Kuzmanović, Rečnik grčke i rimske mitologije, drugo izdanje, Beograd: Srpska književna zadruga, 1987.